O autodestrukcji w czasach aspiracji | Agnes Ravatn, Goście

Czy kłamstwo może być formą przetrwania w systemie, który nieustannie każe ci być kimś lepszym, bogatszym, bardziej wpływowym? O powieści Agnes Ravatn „Goście” pisze Małgorzata Żebrowska.

Agnes Ravatn konstruuje psychologiczny thriller, który pod cienką warstwą fabularnego suspensu odsłania głęboki portret społecznego niepokoju. To mroczna, pełna klaustrofobicznego napięcia opowieść o tym, jak bardzo współczesne wartości – zinternalizowane przez nas bez udziału świadomości – potrafią nas wypaczyć i popchnąć ku autodestrukcji.

Spirala kompleksów

Główna bohaterka, Karin, to inteligentna kobieta w stabilnej sytuacji życiowej i zawodowej. Ma zdrowie, rodzinę, relatywne bezpieczeństwo. Ma ukochanego i wiernego męża. A jednak, gdy los umożliwia jej tymczasowe zamieszkanie w domu zamożnej znajomej, coś w niej pęka. Wystarczy bezpośrednie zderzenie z kilkoma elementami „lepszego życia”, by uruchomić w niej spiralę wstydu, zazdrości i kompleksów oraz obsesyjnych, powracających myśli na temat swoich porażek.

Karin, spotkawszy parę słynnych literatów, przedstawicieli wyższej klasy średniej, zaczyna kłamać – najpierw niewinnie, potem coraz głębiej – próbując podnieść swój status w oczach nowego towarzystwa. Angażuje w ten spektakl swojego małżonka, traktując to jako lekką i niezobowiązującą grę, urozmaicenie krótkiego urlopu. To, co początkowo wygląda jak społeczny eksperyment, szybko staje się opowieścią o emocjonalnym rozpadzie.

Miara człowieka

Ravatn nie oferuje czytelnikowi łatwych rozwiązań. Wręcz przeciwnie – zmusza nas, byśmy weszli do głowy Karin, obserwowali świat jej oczami, doświadczali jej lęków i neuroz. To przerażająco skuteczna literacka strategia, która sprawia, że nie potrafimy oderwać się od lektury, choć jednocześnie czujemy narastający niepokój.

W tle tej historii wybrzmiewa bardzo współczesna krytyka kapitalistycznego porządku. Ravatn pokazuje, jak życie w społeczeństwie opartym na wycenie wszystkiego – od wyglądu po zawód i miejsce zamieszkania – prowadzi do nieustannego porównywania się z innymi. A to porównywanie prędzej czy później rodzi poczucie gorszości. Bohaterka „Gości” nie wpada w rozpacz dlatego, że czegoś naprawdę jej brakuje. Ona po prostu nie czuje się wystarczająca w świecie, który mierzy wartość człowieka zawartością portfela i powierzchownymi atrybutami prestiżu.

Analiza systemu

To nie jest thriller z efektownymi zwrotami akcji. To thriller, który dzieje się w nas – w naszej codziennej niepewności, presji sukcesu, zazdrości, lęku przed oceną. Ravatn trafia w czułe punkty współczesnej psychiki osób wychowanych w dostatnich społeczeństwach, precyzyjnie i bezlitośnie opisując, jak łatwo możemy stać się więźniami własnych kompleksów. I jak system, w którym żyjemy, podsyca je, nieustannie wywołując wrażenie braku, którego nikt i nic nie zaspokoi.

„Goście” to książka, która nie tyle opowiada historię, co odsłania mechanizmy działania współczesnej psychiki pod presją społecznych oczekiwań. Ravatn pokazuje, jak łatwo zatracić siebie w świecie, gdzie wartość jednostki mierzy się statusem i pozorami. To niepokojąca, lecz precyzyjna analiza systemu, który – karmiąc nasze ambicje – potrafi równie skutecznie zniszczyć poczucie własnej wartości. Po lekturze trudno nie zadać sobie pytania: ile z nas samych jest prawdą, a ile – strategią przetrwania?